لذّت رهایی جان آدمی از حبس آب وگل

 چون رهند از آب و گلها شاد دل‏: رهاشدن جان از آب وگِل تعبیری است از ترک علائق مادی واین جهانی وپیوستن به حق.

بى‏نقصان شوند: یعنی اگر انسان به مقام ترک علائق وپیوستن به حق برسد مانند قرص ماه بی نقصان است.

جسمشان در رقص : رقص، حرکت جسمانى است که بر اثر قوت وارد پدید مى‏آید.همچنین قوت وارد و انفعال نفسانى که متعاقب سماع ورقص ایجاد می شود همانند تاثیر بهار است و باطن افسرده و خاموش سالک را در حرکت مى‏آورد تا برقص بر مى‏خیزد و چرخ و رقص دورى آغاز مى‏کند و خرقه از سر بر مى‏کشد یا پاره مى‏کند و بدور مى‏اندازد و اینها همه تاثیر سماع و بشکرانه‏ى اتصال باطن بغیب و مستى شهود جمال و کشف حقائق و اسرار است و کارى بى‏هوده و لغو و یا ارادى نیست تا منکران آن را بدعت پندارند. شیخ سعدى[1] نیز در دفاع از رقص و آثار وجد بهمین نوع دلیلى متوسل شده و گفته است:

            چو شوریدگان مى‏پرستى کنند             به آواز دولاب مستى کنند

            بچرخ اندر آیند دولاب وار             چو دولاب بر خود بگریند زار

            بتسلیم سر در گریبان برند             چو طاقت نماند گریبان درند

            مکن عیب درویش مدهوش مست             که غرقست از آن مى‏زند پا و دست‏

            ندانى که شوریده حالان مست             چرا بر فشانند در رقص دست‏

            گشاید درى بر دل از واردات             فشاند سر دست بر کاینات‏

            حلالش بود رقص بر یاد دوست             که هر آستینش جانى دروست‏

و آن که گرد جان از آنها خود مپرس: یعنی رهایی جانها از آب وگل ِتن، بدینگونه تجلی می کند که تن در رقص می آید واما جان، حالتی دارد که قابل بیان وتوصیف نیست.

( 1356) بلى جانهایى که در قفس آب و گل محبوس بوده‏اند وقتى از این محبس رها مى‏شوند با شادى تمام.( 1357) در هواى عشق الهى برقص مى‏آیند و در آسمان آزادى چون ماه شب چهارده خود نمایى مى‏کنند. ( 1358) این جسم آنها است که برقص آمده قیاس کن که جانشان در چه حالست جسم خاکى که برقص آید از جان چه مى‏پرسى‏.

مقصود مولانا در این چند بیت این است که رقص، حرکت جسمانى است که بر اثر قوت وارد پدید مى‏آید ولى جانهاى سالکان وجدى روحانى دارد که در بیان نمى‏آید و این حالت جسم و جان سالکى است که چرخ مى‏زند و بدور خود مى‏گردد، رقص دیگر و وجد برتر، از آن سالکى است که بگرد جان و روح قدسى یا جان جان و ولى کامل چرخ زند و آن حالتى است که در سؤال و جواب نمى‏گنجد زیرا ادراک ما از فهم چنان وجدى کوتاه است.

---